نکته‌های کلیدی در خصوص سردخانه مرکبات
نگهداری مرکبات و سایر محصولات کشاورزی در شرایط ایده‌آل برای حفظ کیفیت و افزایش عمر مفید آنها ضروری است. سردخانه‌ها نقش حیاتی در تضمین کیفیت مرکبات از مزرعه تا بازار ایفا می‌کنند. در این مقاله، به بررسی دقیق شرایط نگهداری مرکبات در سردخانه‌ها و تاثیر آن بر حفظ کیفیت محصول می‌پردازیم.
| ردیف | نوع محصول | دمای نگهداری (°C) | دوره نگهداری (هفته) | رطوبت نسبی (%) | نوع انبارش |
| 1 | لیموترش | 9 تا 10 | 6 تا 8 | 85 - 95 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 2 | لیمو (Fino) | 12 تا 14 | 10 تا 12 | 85 - 90 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 3 | لیمو (Verna) | 12 تا 14 | 12 تا 16 | 85 - 90 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 4 | پرتقال (Blanca) | 2 تا 3 | 8 تا 12 | 90 - 95 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 5 | پرتقال (Lane late) | 2 تا 3 | 8 تا 12 | 90 - 95 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 6 | پرتقال (Washington) | 2 تا 3 | 8 تا 12 | 90 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 7 | پرتقال (Navelina) | 2 تا 3 | 8 تا 12 | 90 - 95 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 8 | پرتقال (Navelate) | 3 تا 4 | 6 تا 8 | 90 - 95 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 9 | پرتقال (Caracara) | 3 تا 4 | 6 تا 8 | 90 - 95 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 10 | پرتقال (Powell) | 4 تا 5 | 4 تا 6 | 90 - 95 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 11 | پرتقال (Salustiana) | 2 تا 3 | 8 تا 12 | 90 - 95 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 12 | پرتقال (Valencia) | 2 تا 3 | 10 تا 14 | 90 - 95 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 13 | پرتقال (Verna) | 2 تا 3 | 10 تا 14 | 90 - 95 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 14 | پرتقال (Midknight) | 4 تا 5 | 6 تا 8 | 90 - 95 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 15 | پرتقال (Blood oranges) | 5 تا 7 | 4 تا 8 | 85 - 95 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 16 | گریپ فروت (Grapefruit) | 12 تا 14 | 6 تا 10 | 85 - 95 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 17 | نارنگی (Nadorcott) | 4 تا 5 | 4 تا 6 | 90 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 18 | نارنگی (Clemenules) | 4 تا 5 | 6 تا 8 | 90 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 19 | نارنگی (Hernandina) | 4 تا 5 | 4 تا 6 | 90 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 20 | نارنگی (Satsuma) | 2 تا 4 | 4 تا 6 | 90 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 21 | نارنگی (Minneola) | 5 تا 6 | 4 تا 6 | 90 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 22 | نارنگی (Ortanique) | 5 تا 6 | 4 تا 6 | 90 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 23 | نارنگی (Fortune) | 9 تا 10 | 2 تا 4 | 90 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
| 24 | نارنگی (Nova) | 9 تا 10 | 2 تا 4 | 90 | سبد پلاستیکی یا چوبی- کارتن |
شرایط ایده‌آل نگهداری مرکبات در سردخانه
دما سردخانه مرکبات
بازه دمایی مناسب برای نگهداری مرکبات از 0 تا 10 درجه سانتی‌گراد می‌باشد که با توجه به نوع هرکدام متفاوت است:
دمای نگهداری پرتقال در محدوده 0 تا 4 درجه سانتی‌گراد توصیه می‌شود.
برای نگهداری گریپ‌فروت بازه دمایی 3 تا 5 درجه سانتی‌گراد مناسب است.
لیمو‌شیرین و نارنگی را در دماهای بالاتر از سایر مرکبات از 7 تا 10 درجه سانتی‌گراد می‌توان نگهداری نمود.
1- مهندسی کشاورزی
نگهداری مرکبات در سردخانه در دمای نامناسب می‌تواند مشکلات مختلفی را برای کیفیت، طعم، مزه و سلامت آن ایجاد کند.
نگهداری در دماهای پایین‌تر از محدوده مناسب می‌تواند منجر به سرمازدگی، قهوه‌ای شدن پوست، از دست‌دادن آب و طعم، و بافت نرم شود. دمای پایین می‌تواند رسیدن مرکبات را به تأخیر بیندازد و باعث ترش‌شدن و غیرقابل‌خوردن شدن میوه شود. همچنین نگهداری در دماهای بالاتر می‌تواند باعث رسیدن سریع، نرم‌شدن بیش‌ازحد، ازدست دادن طعم و عطر، پوسیدگی، افزایش سرعت رشد باکتری و قارچ‌ها و کاهش ارزش غذایی میوه شود.
2- مهندسی بیولوژی و میکروارگانیسم‌ها
میوه یک موجود زنده است و مانند هر موجود دیگری تنفس می‌کند. در فرآیند تنفس میوه اکسیژن مصرف می‌کند و دی‌اکسید‌کربن، گرما و تولید می‌کند، سرعت تنفس به دمای محیط بستگی دارد و در دمای پایین‌تر کاهش می‌یابد. کاهش سرعت تنفس منجر به کاهش مصرف اکسیژن، تولید دی‌اکسید‌کربن و گرمای کمتر می‌شود. کاهش سرعت تنفس می‌تواند به حفظ کیفیت مرکبات برای مدت زمان طولانی‌تر کمک کند.
در دمای پایین‌تر از 10 درجه سانتی‌گراد، رشد اکثر میکروارگانیسم‌ها به طور قابل‌توجهی کند می‌شود. با این حال برخی از میکروارگانیسم‌ها، مانند کپک‌ها، می‌توانند حتی در دمای پایین به رشد خود ادامه دهند.
3- مهندسی شیمی
در دمای سردخانه، فرآیندهای بیوشیمیایی مانند رسیدن و پوسیدگی با سرعت کمتری انجام می‌شوند. مرکبات اسیدی هستند و pH آنها بین عدد 3.5 تا 4.5 است. در دمای سرد تعادل pH تقریباً ثابت باقی می‌ماند. حفظ تعادل pH برای حفظ رنگ، طعم و بافت مرکبات ضروری است.
رطوبت
رطوبت‌نسبی مناسب برای نگهداری مرکبات در سردخانه بین 85 تا 95 درصد است. حفظ رطوبت در محدوده مناسب برای حفظ طراوت، تردی، طعم و کیفیت مرکبات برای مدت زمان طولانی‌تر ضروری است. با استفاده از روش‌های مختلف همچون بکارگیری رطوبت‌گیر، اضافه‌کردن آب یا سیستم‌های کنترل یا پایش، می‌توان رطوبت را در سردخانه کنترل کرد.
1-میکروبیولوژی
رشد میکروارگانیسم‌ها می‌تواند منجربه پوسیدگی، بیماری و از دست‌رفتن کیفیت مرکبات شود. میکروارگانیسم‌ها در شرایط گرم و مرطوب به سرعت رشد می‌کنند و تکثیر می‌یابند.
باکتری‌ها: باکتری‌ها برای انجام فرآیندهای حیاتی مانند تنفس، تولیدمثل و حرکت به آنزیم‌ها نیاز دارند، در دمای پایین فعالیت آنزیم‌ها به طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد. غشای سلولی باکتری‌ها از فسفولیپیدها تشکیل شده که در دمای پایین ساختار غشاء تغییر می‌کند. تغییر در ساختار غشاء می‌تواند منجر به اختلال در عملکردهای حیاتی باکتری‌ها مانند جذب مواد مغذی و دفع مواد زائد شود.
قارچ‌ها: قارچ‌ها برای رشد و تکثیر خود به آنزیم‌های مختلفی نیاز دارند. دمای سرد فعالیت این آنزیم‌ها را کاهش می‌دهد و از رشد و تکثیر قارچ‌ها جلوگیری می کند. اکثر قارچ‌ها برای رشد به دمای بین 15 تا 30 درجه سانتی‌گراد نیاز دارند. همچنین دمای سرد می تواند مقاومت پوست مرکبات را در برابر نفوذ قارچ‌ها افزایش دهد.
مخمرها: مخمرها از قند برای تولید انرژی استفاده می‌کنند. در دمای پایین فرآیند تنفس سلولی که قند را تجزیه می‌کند، آهسته‌تر انجام می‌شود. کاهش قند به کاهش سرعت رشد مخمرها کمک می کند. می‌توان با رعایت نکته‌های بهداشتی مانند شستشوی میوه‌ها قبل از نگهداری در سردخانه، استفاده از ظروف تمیز و خشک و جدا‌کردن میوه‌های آسیب دیده از رشد مخمرها جلوگیری کرد.
2-مهندسی غذا و بسته‌بندی
مرکبات را باید در جعبه‌های کارتنی محکم یا ظروف پلاستیکی مشبک بسته‌بندی کرد. برای محافظت میوه‌ها در برابر ضربه می‌توان از موادی همچون کاغذ خرد‌شده یا تراشه‌های چوب استفاده نمود. بسته‌بندی باید دارای منافذ کافی برای گردش هوا باشد.
انتخاب نوع بسته‌بندی: انواع بسته‌بندی همچون ظروف پلاستیکی، کیسه‌های پلی‌اتیلن، سبدهای چوبی و جعبه‌های کارتنی می‌بایست استفاده شود.
ویژگی‌های بسته‌بندی: بسته‌بندی ضمن محکم و بادوام بودن باید نسبت به اندازه میوه تناسب داشته باشد. در شرایطی که محافظت در برابر رطوبت و یا نگهداری طولانی‌مدت مدنظر باشد به‌ترتیب از بسته‌بندی ضدآب و بسته‌بندی‌های با پوشش ضد میکروب استفاده می‌گردد.
تهویه و کنترل یا پایش اتیلن
میزان تولید اتیلن در مرکبات به نوع میوه، مرحله رسیدن و شرایط محیطی بستگی دارد. به طور کلی مرکبات در مراحل پایانی رسیدن خود بیشترین میزان اتیلن را تولید می‌کنند. برخی از مرکبات مانند گریپ‌فروت و پرتقال تولید اتیلن بیشتری نسبت به انواع دیگر مانند لیمو و نارنگی دارند.
مشکلاتی که در اثر عدم کنترل یا پایش اتیلن به‌وجود می‌آیند، می‌توانند هزینه‌های مربوط به نگهداری و فروش مرکبات را افزایش دهند.
راهکارهای تهویه مناسب در سردخانه مرکبات
نکته‌های عمومی
از فن‌های سقفی یا دیواری برای ایجاد جریان هوا در سردخانه استفاده کنید. دقت شود که محل قرارگیری فن‌ها باید به گونه‌ای باشد که هوا به طور مستقیم به میوه‌ها برخورد نکند. میزان گردش هوا را با تنظیم سرعت فن‌ها(فن دور‌متغیر) یا باز و بسته‌کردن دریچه‌های هوا کنترل کنید.
دریچه‌های هوا
دریچه‌های هوا باید به گونه‌ای قرار داده شوند که هوا به طور مستقیم به میوه‌ها برخورد نکند. دریچه‌های هوا باید به طور منظم نظافت شوند تا از مسدود شدن جریان هوا جلوگیری شود.
چیدمان مناسب
فاصله باید به گونه‌ای باشد که هوا به طور یکنواخت بین بسته‌ها گردش کند و میوه‌ها به راحتی خنک شوند و در‌عین‌حال از تجمع اتیلن در اطراف میوه‌ها جلوگیری شود.
نکته‌هایی مثل قرار ندادن بسته‌بندی‌ها روی زمین، استفاده از پالت‌های چوبی یا پلاستیکی
کنترل اتیلن
روش بهینه برای کنترل اتیلن در سردخانه به عوامل مختلفی مانند نوع مرکبات، حجم سردخانه و بودجه بستگی دارد. با کمک روش‌هایی نظیر استفاده از جاذب‌های اتیلن، تغییر بسته‌بندی به انواع با نفوذ‌پذیری کمتر و جداسازی میوه‌های رسیده از میوه‌های نارس می‌تواند تاثیر اتیلن را کاهش دهد.
طراحی و تکنولوژی سردخانه‌های مدرن برای نگهداری مرکبات
روش‌های مدرن بسیاری برای حفظ کیفیت مرکبات در طول دوره نگهداری توسعه یافته اند.
اتمسفر اصلاح‌شده
در این روش ترکیب گازهایی با نسبت مشخص باعث کاهش غلظت اتیلن در سردخانه و به‌دنبال آن تاخیر در رسیدن میوه‌ها می‌شود.
تکنولوژی‌های پس از برداشت
پیش‌سرد کردن به منظور دریافت حرارت زمین، تابش اشعه و استفاده از ضدعفونی‌کنندها در این گروه طبقه‌بندی می‌شوند.
هوش مصنوعی
برای پیش‌بینی رسیدن میوه‌ها و شناسایی میوه‌های آسیب‌دیده هوش‌مصنوعی استفاده می‌شود که منجر به مدیریت بهتر سردخانه و کاهش ضایعات خواهد شد.
استفاده از فناوری نانو
به منظور کاهش نفوذ‌پذیری میوه‌ها در برابر گازها و بخارآب و جلوگیری از فساد آنها پوشش‌های نانو استفاده می‌گردند.
مزایای نگهداری مرکبات در سردخانه
۱. افزایش دوره نگهداری
استفاده از سردخانه با کاهش دمای محیط، سرعت فساد و پوسیدگی مرکبات را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد. این امر باعث می‌شود تا میوه برای مدت زمان طولانی‌تری تازه و با کیفیت باقی بماند.
۲. حفظ طعم و عطر
در دماهای پایین فعالیت آنزیم‌های موجود که مسئول تغییر طعم و عطر هستند کاهش می‌یابد.
3. حمل‌ونقل آسان‌تر
مرکبات نگهداری شده در سردخانه سفت‌تر و مقاوم‌تر هستند و کمتر آسیب می‌بینند. این امر حمل‌ونقل و ذخیره‌سازی آنها را آسان‌تر می‌کند.
4. تنظیم عرضه به بازار
با نگهداری مرکبات در سردخانه می‌توان عرضه آنها را به بازار تنظیم کرد و از نوسانات قیمت جلوگیری کرد.
مشخصات فنی و مسائل مهم سردخانه‌های نگهداری مرکبات
۱. کنترل دما و رطوبت
کنترل و حفظ دما و رطوبت نسبی در محدوده مطلوب پایه‌ای ترین اصلی است که باید در سردخانه مرکبات به آن اهتمام ورزید.
۲. سیستم تهویه و کنترل اتیلن
تهویه صحیح ضمن مهیا کردن شرایط انتقال حرارت مناسب بین میوه و هوای سردخانه از تجمع اتیلن در بخش‌های مختلف سردخانه جلوگیری می‌کند.
۳. نظافت سردخانه
سردخانه را باید به شکل منظم تمیزکاری و ضدعفونی کرد تا از رشد باکتری و سایر میکروارگانیسم‌ها جلوگیری شود، همچنین وجود گرد‌وغبار ممکن است باعث ایجاد گرفتگی و بهم خوردن جریان هوای مطلوب شود.
4. بازرسی دوره‌ای
مرکبات را باید به طور منظم بازرسی کرد تا در اسرع وقت علائم پوسیدگی یا بیماری تشخیص داده شود. میوه‌های آسیب‌دیده را باید بلافاصله از سردخانه خارج کرد.
با رعایت نکته‌های فوق می‌توان مرکبات را برای مدت زمان طولانی‌تری در سردخانه نگهداری کرد و از کیفیت، طعم و تازگی آنها لذت برد.
